Od chwili kiedy powsta³a broù palna prawie natychmiast zaczêto j¹ udoskonalaÌ i modernizowaÌ, w celu uzyskania wiêkszej precyzji strza³ów, trwa³o to przez wieki. Du¿ym sukcesem by³o zastosowanie luf gwintowanych, by³ to olbrzymi krok naprzód. Sprawdzono i przetestowano wszystkie rodzaje gwintów. Ju¿ przed wojn¹ niektórzy producenci zaczêli stosowaÌ lufy z gwintem wielo bruzdowym, czyli wiêcej ni¿ cztery bruzdy a wiêc piêÌ, szeœÌ, siedem. Stwierdzono, ¿e z takich luf mo¿na uzyskaÌ bardzo wysok¹ precyzjê strza³ów z ró¿nej amunicji. Druga wojna przerwa³a produkcjê broni myœliwskiej, firmy które j¹ wytwarza³y przestawi³y produkcjê na cele militarne wykonuj¹c broù wojskow¹ i uszczupli³a arsena³y myœliwych Po wojnie zapotrzebowanie by³o du¿e, rynek by³ ch³onny i na broù super celn¹ nie by³o du¿ego zapotrzebowania. Dopiero nasycenie rynku i ostra konkurencja wymusi³a pewne zmiany, firmy zaczê³y miêdzy sob¹ rywalizowaÌ do tego doszed³ postêp techniczny i myœliwym i strzelcom sportowym zaczêto oferowaÌ broù coraz doskonalsz¹ o coraz lepszych parametrach i wiêkszej precyzji strza³ów.

Pierwsz¹ znan¹ mi firm¹ która zaczê³a powszechnie stosowaÌ lufy o szeœciu bruzdach w wiêkszych myœliwskich kalibrach 308W i 3006 i to w taniej broni by³a amerykaùska firma Remington a w Europie od pewnego czasu Fiùska TIKKA ale nie we wszystkich egzemplarzach. Broù z luf¹ o szeœciu zapewnia bardo ma³y rozrzut gdy¿ pocisk w czasie przejœcia przez lufê ma lepsze prowadzenie. Zastosowanie do sztucera grubej na oko³o 20mm i sztywnej lufy z gwintem szeœciu bruzdach da doskona³e wyniki strzelania z ró¿nej amunicji. Zastosowanie takich luf powoduje, ¿e nie musz¹ byÌ krytyczne dopasowanie do w³aœciwego rezonansu, broù bêdzie strzelaÌ œrednio dobrze z ka¿dej amunicji, otó¿ w czasie strza³u lufa dostaje ruchu skrêtnego i falowego.

WyobraŸmy sobie d³ug¹ wêdkê teleskopow¹, gdy nadamy jej ruch falowy w p³aszczyŸnie pionowej to jej koniec bêdzie zakreœla³ ruchy z góry do do³u i z do³u do góry a punkt trzymania bêdzie miejscem zerowym. Im d³u¿sza wêdka tym jej koniec bêdzie zakreœla³ wiêksze odchylenia, je¿eli w czasie tego falowania zrobimy kilka kroków do ty³u to jej koniec zakreœli sinusoidê a jeœli j¹ zsuniemy stanie siê krótka i gruba i gdy bêdziemy usi³owali nadaÌ jej ruch falowy to zobaczymy, ¿e wygina siê bardzo ma³o lub wcale. Przyk³ad z wêdk¹ ma dok³adne odniesienie do lufy sztucera punkt zerowy to miejsce mocowania lufy w komorze zamkowej. Wyjœcie pocisku z lufy musi byÌ œciœle zsynchronizowane z jej ruchem i ugiêciem. W momencie gwa³townego zap³onu ³adunku prochowego i ruchu pocisku do przodu czêœÌ energii pobiera lufa i zaczyna oscylowaÌ z okreœlon¹ czêstotliwoœci¹, która zale¿y od kilku czynników miedzy innymi, wielkoœci energii ³adunku prochowego, gruboœci i jej d³ugoœci. W czasie tego falowania wystêpuje moment, w którym koniec wêdki osi¹ga swoje najwy¿sze uniesienie zatrzymuje siê na moment i po chwili zaczyna wracaÌ dó³ to w³aœnie w tym jedynym nieruchomym momencie pocisk musi opuœciÌ lufê broù osi¹ga wtedy swoje jedyne i najlepsze skupienie. Gdy dan¹ lufê dostroimy do rezonansu do jednego typu amunicji i zmienimy na inn¹ zmieni siê rezonans lufy natychmiast zwiêkszy siê rozrzut. Dana lufa osi¹ga swoje najlepsze skupienie gdy dostroimy j¹ do Ìwiartki fali mo¿na te¿ stroiÌ do czêstotliwoœci owertonowej ale w takim przypadku nigdy nie osi¹gniemy najlepszego skupienia jak¹ mo¿e daÌ lufa. Najkorzystniej jest z punktu widzenia najlepszego wykorzystania energii gazów prochowych, ¿e pocisk musi opuœciÌ lufê w momencie, gdy jest odgiêta do góry. Aby zniwelowaÌ negatywny wp³yw ró¿nego rozko³ysu lufy przez amunicjê o ró¿nej prêdkoœci nale¿y zastosowaÌ œrodek najprostszy, grub¹ i sztywn¹ a przez to ciê¿k¹ lufê. Gruba lufa w s³ownictwie konstruktorów broni nazywa siê luf¹ Manna.


Dostrojenie lufy do jednej amunicji po po³owie ¿ywotnoœci lufy da lepsze wyniki ni¿ jej wymiana. Strojenie do jednej czwartej lambda, czyli Ìwiartki fali umo¿liwia zastosowanie lufy krótszej, ale mimo wszystko daj¹c¹ wysok¹ precyzjê strza³ów. I do lamusa idzie fakt, ¿e tylko d³ugie lufy zapewniaj¹ wysok¹ celnoœÌ, na pewno strzelanie z broni o krótkiej lufie wymaga od strzelca opanowania i sporego doœwiadczenia. Na naszym rynku ju¿ pojawia siê broù o krótkiej lufie a mimo to strzelaj¹c z zalecanej amunicji osi¹gamy wyœmienite skupienie. Strojenie lufy gwintowanej mo¿na przeprowadziÌ kilkoma metodami, najlepsz¹ powinien wybraÌ rusznikarz dokonuj¹cy tego zabiegu. Dostrojenie lufy w d³ugiej broni myœliwskiej lub sportowej jest zabiegiem bardzo precyzyjnym dlatego ¿e czêstotliwoœÌ falowania lufy jest doœÌ wysoka i w tym przypadku dok³adnoœÌ ustalenia d³ugoœci lufy wynosi 0.1-0.3mm dlatego powinien to zrobiÌ doœwiadczony rusznikarz. Pewn¹ pomoc¹ do tego zabiegu s¹ nowoczesne elektroniczne przyrz¹dy pomiarowe jak model 35 Proof. opisany w skrócie w czêœci 1. Oczywiœcie na wysok¹ precyzjê strza³ów wp³ywa jeszcze szereg innych technicznych czynników ale w naszym przypadku zak³adamy ¿e s¹ dobrze dopracowane.
Wiedza o ruchu lufy w czasie strza³u obecnie jest coraz wiêcej wykorzystywana przez konstruktorów i powoli zaczyna byÌ stosowana. Prawdopodobnie Finowie od kilkudziesiêciu lat opanowali sztukê doprowadzania do odpowiedniego rezonansu luf swojej nawet standardowej broni w czasie strza³u i powszechnie to stosuj¹ gdy¿ ich broù odznacza siê bardzo dobr¹ celnoœci¹, w wiêkszoœci dostêpnej literatury której autorami s¹ uznani znawcy broni pozytywnie opisuj¹ wysok¹ celnoœÌ produkowanej przez Finów broni.
W 1997roku mia³em mo¿liwoœÌ przeprowadzenia prawie godzinnej rozmowy z Michai³em Dragunowem rosyjskim konstruktorem s³ynnego karabinu snajperskiego stosowanego powszechnie w by³ym Uk³adzie Warszawskim SWD (Snajperska Wintowka Dragunowa). Powiedzia³ mi rzecz bardzo interesuj¹c¹, otó¿ gdy najlepszy model prototypu by³ ju¿ dobrze dopracowany zaczêto przeprowadzaÌ próby strzelaj¹c amunicj¹ o ró¿nej nawa¿ce prochu a¿ w koùcu uzyskano najlepsze skupienie. Aby uzyskaÌ wysok¹ powtarzalnoœÌ dobrego skupienia ze specjalnie dobranej amunicji przez ka¿dy wyprodukowany egzemplarz broni i ¿eby by³ idealnie wiern¹ replik¹ prototypu zaczêto stosowaÌ wa¿enie lufy. Niezale¿nie od utrzymania wysokich parametrów, i w¹skiej tolerancji przy toczeniu lufy i wytwarzaniu innych elementów, które s¹ do niej umocowane, lufê ze wszystkimi elementami do niej przytwierdzonymi dok³adnie wa¿ono, je¿eli wyst¹pi³ b³¹d wiêkszy ni¿ 1 gram starano siê go zniwelowaÌ Tylko przy tej, co prawda ¿mudnej metodzie mo¿na by³o uzyskaÌ dobre wyniki. A wiêc lufa by³a pobudzana do drgaù z wysok¹ powtarzalnoœci¹, na jak¹ pozwala³a starannie elaborowana amunicja, wchodzi³a w okreœlony i powtarzalny rezonans, przek³ada³o siê to na wysokie skupienie przestrzelin teoretycznie w ka¿dym wyprodukowanym egzemplarzu. Czy t¹ metodê powszechnie stosowano przy produkcji ka¿dej sztuki broni, czy tylko przy pewnej iloœci, na ten temat nie mam ¿adnych informacji.


Z broni¹ o nazwie Mosin a w s³ownictwie znawców, rosyjski Nagant czyli kb pierwszy raz spotka³em siê przed ponad 30 laty gdy strzela³em z wojskowej wersji na strzelnicy Czechów w Lublinie do tarczy sylwetki na 300m z muszki, szczerbinki i bez wiêkszych problemów trafia³em mo¿e nie mia³em samych 10-tek ale skupienie nie by³o z³e, mimo ¿e broù by³a niezwykle prosta i toporna. Broù ta ma lufê krótk¹, grub¹ i sztywn¹, na lufie jest uchwyt na bagnet i sam bagnet, który swoj¹ mas¹ dodatkowo usztywnia w czasie strza³u koniec lufy. Do tego odpowiednio dobrana amunicja i w tej postaci broù by³a bardzo celna. Przystrzeliwanie tej broni zalecano z bagnetem gdy¿ tylko wtedy œredni punkt trafienia w przybli¿eniu pokrywa³ siê z nastawami przyrz¹dów celowniczych, w przypadku zdjêcia bagnetu znacznie przesuwa³ siê œredni punkt trafienia nawet o kilkanaœcie centymetrów na 100metrów. Œwiadczy to o tym, ¿e po zmianie masy koùca lufy ulega³ zmianie ruch obrotowy i ruch falowy i pocisk opuszcza³ lufê w innym niew³aœciwym momencie. Mo¿na to porównaÌ do kamertonu, który ma okreœlon¹ czêstotliwoœÌ przez swoje œciœle okreœlone wymiary, gdy do niego przytwierdzimy ma³y magnes spowoduje to natychmiast zmianê rezonansu i jego koniec bêdzie wibrowa³ z inn¹ czêstotliwoœci¹ daj¹c inny ton, czyli zmieni siê amplituda. Odpowiedni wybór d³ugoœci lufy, który zosta³ ustalony na 517mm nie by³ zupe³nie przypadkowy, poprzedzi³y go d³ugie badania poligonowe, które doprowadzi³y do ustalenia tej a nie innej d³ugoœci.

Na pocz¹tku lat 90 tych zaczêto przerabiaÌ wojskowe wersje Mosina do celów myœliwskich, usuniêto ciê¿ki i nieprzydatny bagnet i zdemontowano te¿ jego masywny uchwyt, zmiana masy spowodowa³a inny rezonans, koùca lufy w czasie strza³u powoduj¹c jednoczeœnie zwiêkszenie rozrzutu, miêdzy innymi to sta³o siê przyczyn¹ z³ej opinii o tej bardzo celnej broni. Obecnie niektóre egzemplarze s¹ tak niecelne, ¿e trudno trafiÌ w kartkê papieru na 50m i to z zamontowan¹ lunet¹. Dopiero ponowne ¿mudne strojenie przynosi po¿¹dane rezultaty, broù mimo swojej krótkiej lufy ponownie ma doskona³e skupienie. Dodatkow¹ zalet¹, która sprzyja dobrej celnoœci tej broni jest jej nietypowy i odmienny zamek, który w swoim g³ównym zastosowaniu znacznie góruje nad zamkiem Mausera.
Moja "myœliweczka" czyli osobista ¿ona po przemyœleniu zdecydowa³a siê jednak na Mosina mimo ¿e nie ma wygl¹du rasowego sztucera ale jest krótki, lekki i dla niej bardzo porêczny, a jak strzela z amunicji firmy Lapua z pociskiem Mega i lunet¹ Docter Optic 6x42 to rozrzut 4 strza³ów na 100 metrów nie przekracza 17mm, na tarczy jest to jedna du¿a dziura oczywiœcie lufa musia³a byÌ na nowo ponownie bardzo precyzyjnie strojona. Tak dobre skupienie z tej broni uzyskuje tylko moja ¿ona, która ma wybitne predyspozycje strzeleckie i jest strzelcem doskona³ym znacznie lepszym ni¿ ja. Doœwiadczony rusznikarz potrafi wykonaÌ broù typu sztucer o du¿o wiêkszej precyzji strza³u ni¿ najlepsza produkowana seryjnie broù najlepszej firmy, pod warunkiem, ¿e ma na to du¿o czasu a jego cena bêdzie odpowiednia do w³o¿onej pracy, wystarczy poogl¹daÌ francuski kana³ Seasons by stwierdziÌ, ¿e ma³e warsztaty rzemieœlnicze wytwarzaj¹ doskona³ej jakoœci broù i prawdziwe arcydzie³a sztuki. Znajomy rusznikarz i producent broni Norweg Trun Unset, który uczy³ mnie tajników zawodu na specjalne zamówienie wytwarza³ sztucery myœliwskie w kal 8 x 68 S do strzelania na dalekie dystanse a zw³aszcza do polowaù na kozice które s¹ nies³ychanie czujne i ka¿dy egzemplarz który opuszcza³ jego jednoosobowy warsztat musia³ dawaÌ rozrzut 5 strza³ów na 300metrów oko³o 30 - 50 milimetrów, niewiarygodne ale prawdziwe. Lufy d³ugie i cienkie w silnych kalibrach by uzyskaÌ dobre skupienie pocisków musz¹ byÌ bardzo precyzyjnie i krytycznie strojone.

Jak z tego widaÌ na wysok¹ precyzjê strza³ów ma wp³yw nie tylko jakoœÌ wewnêtrznego przewodu lufy ale tak¿e œcis³a synchronizacja oscylacji z momentem opuszczenia pocisku. Falowy ruch w p³aszczyŸnie pionowej ma decyduj¹cy wp³yw na skupienie pocisków i nazywam go ruchem podstawowym, ruch skrêtny ruchem wtórnym. Na podstawie moich w³asnych doœwiadczeù i obserwacji wynika ¿e ruch falowy jest spory i gdyby teoretycznie przed³u¿yÌ koniec lufy o 100 metrów to w standartowej broni o kal.3006 wielkoœÌ przez ni¹ zakreœlana by wynosi³a od 60 do 100cm. Od pewnego czasu wspólnie z panem Piotrem Kocyanem konstruktorem broni, prowadzimy przygotowania do budowy urz¹dzenia które w ka¿dych warunkach mo¿e dokonaÌ pomiaru ruchu, koùca lufy ale tak¿e okreœliÌ jego wielkoœÌ i kierunek. U³atwi to postawienie diagnozy czy lufa jest za krótka lub za d³uga dla danej amunicji.

Przez 20 lat moich prĂłb i doÂświadczeĂą z broniÂą kulowÂą mogĂŞ stwierdziĂŚ iÂż moÂżna uÂżyĂŚ porĂłwnania Âże w broni o pojedynczej lufie typu sztucer, lufĂŞ moÂżna stroiĂŚ podobnie jak skrzypce lub fortepian by uzyskaĂŚ najmniejszy rozrzut z danego egzemplarza broni.




[dodane 10 grudnia 2008]
Uwagi co do strojenia lufy...
WraÂżenia po usÂługach...