Od chwili kiedy powsta³a broñ palna prawie natychmiast zaczêto j± udoskonalaæ i modernizowaæ, w celu uzyskania wiêkszej precyzji strza³ów, trwa³o to przez wieki. Du¿ym sukcesem by³o zastosowanie luf gwintowanych, by³ to olbrzymi krok naprzód. Sprawdzono i przetestowano wszystkie rodzaje gwintów. Ju¿ przed wojn± niektórzy producenci zaczêli stosowaæ lufy z gwintem wielo bruzdowym, czyli wiêcej ni¿ cztery bruzdy a wiêc piêæ, sze¶æ, siedem. Stwierdzono, ¿e z takich luf mo¿na uzyskaæ bardzo wysok± precyzjê strza³ów z ró¿nej amunicji. Druga wojna przerwa³a produkcjê broni my¶liwskiej, firmy które j± wytwarza³y przestawi³y produkcjê na cele militarne wykonuj±c broñ wojskow± i uszczupli³a arsena³y my¶liwych Po wojnie zapotrzebowanie by³o du¿e, rynek by³ ch³onny i na broñ super celn± nie by³o du¿ego zapotrzebowania. Dopiero nasycenie rynku i ostra konkurencja wymusi³a pewne zmiany, firmy zaczê³y miêdzy sob± rywalizowaæ do tego doszed³ postêp techniczny i my¶liwym i strzelcom sportowym zaczêto oferowaæ broñ coraz doskonalsz± o coraz lepszych parametrach i wiêkszej precyzji strza³ów.

Pierwsz± znan± mi firm± która zaczê³a powszechnie stosowaæ lufy o sze¶ciu bruzdach w wiêkszych my¶liwskich kalibrach 308W i 3006 i to w taniej broni by³a amerykañska firma Remington a w Europie od pewnego czasu Fiñska TIKKA ale nie we wszystkich egzemplarzach. Broñ z luf± o sze¶ciu zapewnia bardo ma³y rozrzut gdy¿ pocisk w czasie przej¶cia przez lufê ma lepsze prowadzenie. Zastosowanie do sztucera grubej na oko³o 20mm i sztywnej lufy z gwintem sze¶ciu bruzdach da doskona³e wyniki strzelania z ró¿nej amunicji. Zastosowanie takich luf powoduje, ¿e nie musz± byæ krytyczne dopasowanie do w³a¶ciwego rezonansu, broñ bêdzie strzelaæ ¶rednio dobrze z ka¿dej amunicji, otó¿ w czasie strza³u lufa dostaje ruchu skrêtnego i falowego.

Wyobra¼my sobie d³ug± wêdkê teleskopow±, gdy nadamy jej ruch falowy w p³aszczy¼nie pionowej to jej koniec bêdzie zakre¶la³ ruchy z góry do do³u i z do³u do góry a punkt trzymania bêdzie miejscem zerowym. Im d³u¿sza wêdka tym jej koniec bêdzie zakre¶la³ wiêksze odchylenia, je¿eli w czasie tego falowania zrobimy kilka kroków do ty³u to jej koniec zakre¶li sinusoidê a je¶li j± zsuniemy stanie siê krótka i gruba i gdy bêdziemy usi³owali nadaæ jej ruch falowy to zobaczymy, ¿e wygina siê bardzo ma³o lub wcale. Przyk³ad z wêdk± ma dok³adne odniesienie do lufy sztucera punkt zerowy to miejsce mocowania lufy w komorze zamkowej. Wyj¶cie pocisku z lufy musi byæ ¶ci¶le zsynchronizowane z jej ruchem i ugiêciem. W momencie gwa³townego zap³onu ³adunku prochowego i ruchu pocisku do przodu czê¶æ energii pobiera lufa i zaczyna oscylowaæ z okre¶lon± czêstotliwo¶ci±, która zale¿y od kilku czynników miedzy innymi, wielko¶ci energii ³adunku prochowego, grubo¶ci i jej d³ugo¶ci. W czasie tego falowania wystêpuje moment, w którym koniec wêdki osi±ga swoje najwy¿sze uniesienie zatrzymuje siê na moment i po chwili zaczyna wracaæ dó³ to w³a¶nie w tym jedynym nieruchomym momencie pocisk musi opu¶ciæ lufê broñ osi±ga wtedy swoje jedyne i najlepsze skupienie. Gdy dan± lufê dostroimy do rezonansu do jednego typu amunicji i zmienimy na inn± zmieni siê rezonans lufy natychmiast zwiêkszy siê rozrzut. Dana lufa osi±ga swoje najlepsze skupienie gdy dostroimy j± do æwiartki fali mo¿na te¿ stroiæ do czêstotliwo¶ci owertonowej ale w takim przypadku nigdy nie osi±gniemy najlepszego skupienia jak± mo¿e daæ lufa. Najkorzystniej jest z punktu widzenia najlepszego wykorzystania energii gazów prochowych, ¿e pocisk musi opu¶ciæ lufê w momencie, gdy jest odgiêta do góry. Aby zniwelowaæ negatywny wp³yw ró¿nego rozko³ysu lufy przez amunicjê o ró¿nej prêdko¶ci nale¿y zastosowaæ ¶rodek najprostszy, grub± i sztywn± a przez to ciê¿k± lufê. Gruba lufa w s³ownictwie konstruktorów broni nazywa siê luf± Manna.


Dostrojenie lufy do jednej amunicji po po³owie ¿ywotno¶ci lufy da lepsze wyniki ni¿ jej wymiana. Strojenie do jednej czwartej lambda, czyli æwiartki fali umo¿liwia zastosowanie lufy krótszej, ale mimo wszystko daj±c± wysok± precyzjê strza³ów. I do lamusa idzie fakt, ¿e tylko d³ugie lufy zapewniaj± wysok± celno¶æ, na pewno strzelanie z broni o krótkiej lufie wymaga od strzelca opanowania i sporego do¶wiadczenia. Na naszym rynku ju¿ pojawia siê broñ o krótkiej lufie a mimo to strzelaj±c z zalecanej amunicji osi±gamy wy¶mienite skupienie. Strojenie lufy gwintowanej mo¿na przeprowadziæ kilkoma metodami, najlepsz± powinien wybraæ rusznikarz dokonuj±cy tego zabiegu. Dostrojenie lufy w d³ugiej broni my¶liwskiej lub sportowej jest zabiegiem bardzo precyzyjnym dlatego ¿e czêstotliwo¶æ falowania lufy jest do¶æ wysoka i w tym przypadku dok³adno¶æ ustalenia d³ugo¶ci lufy wynosi 0.1-0.3mm dlatego powinien to zrobiæ do¶wiadczony rusznikarz. Pewn± pomoc± do tego zabiegu s± nowoczesne elektroniczne przyrz±dy pomiarowe jak model 35 Proof. opisany w skrócie w czê¶ci 1. Oczywi¶cie na wysok± precyzjê strza³ów wp³ywa jeszcze szereg innych technicznych czynników ale w naszym przypadku zak³adamy ¿e s± dobrze dopracowane.
Wiedza o ruchu lufy w czasie strza³u obecnie jest coraz wiêcej wykorzystywana przez konstruktorów i powoli zaczyna byæ stosowana. Prawdopodobnie Finowie od kilkudziesiêciu lat opanowali sztukê doprowadzania do odpowiedniego rezonansu luf swojej nawet standardowej broni w czasie strza³u i powszechnie to stosuj± gdy¿ ich broñ odznacza siê bardzo dobr± celno¶ci±, w wiêkszo¶ci dostêpnej literatury której autorami s± uznani znawcy broni pozytywnie opisuj± wysok± celno¶æ produkowanej przez Finów broni.
W 1997roku mia³em mo¿liwo¶æ przeprowadzenia prawie godzinnej rozmowy z Michai³em Dragunowem rosyjskim konstruktorem s³ynnego karabinu snajperskiego stosowanego powszechnie w by³ym Uk³adzie Warszawskim SWD (Snajperska Wintowka Dragunowa). Powiedzia³ mi rzecz bardzo interesuj±c±, otó¿ gdy najlepszy model prototypu by³ ju¿ dobrze dopracowany zaczêto przeprowadzaæ próby strzelaj±c amunicj± o ró¿nej nawa¿ce prochu a¿ w koñcu uzyskano najlepsze skupienie. Aby uzyskaæ wysok± powtarzalno¶æ dobrego skupienia ze specjalnie dobranej amunicji przez ka¿dy wyprodukowany egzemplarz broni i ¿eby by³ idealnie wiern± replik± prototypu zaczêto stosowaæ wa¿enie lufy. Niezale¿nie od utrzymania wysokich parametrów, i w±skiej tolerancji przy toczeniu lufy i wytwarzaniu innych elementów, które s± do niej umocowane, lufê ze wszystkimi elementami do niej przytwierdzonymi dok³adnie wa¿ono, je¿eli wyst±pi³ b³±d wiêkszy ni¿ 1 gram starano siê go zniwelowaæ Tylko przy tej, co prawda ¿mudnej metodzie mo¿na by³o uzyskaæ dobre wyniki. A wiêc lufa by³a pobudzana do drgañ z wysok± powtarzalno¶ci±, na jak± pozwala³a starannie elaborowana amunicja, wchodzi³a w okre¶lony i powtarzalny rezonans, przek³ada³o siê to na wysokie skupienie przestrzelin teoretycznie w ka¿dym wyprodukowanym egzemplarzu. Czy t± metodê powszechnie stosowano przy produkcji ka¿dej sztuki broni, czy tylko przy pewnej ilo¶ci, na ten temat nie mam ¿adnych informacji.


Z broni± o nazwie Mosin a w s³ownictwie znawców, rosyjski Nagant czyli kb pierwszy raz spotka³em siê przed ponad 30 laty gdy strzela³em z wojskowej wersji na strzelnicy Czechów w Lublinie do tarczy sylwetki na 300m z muszki, szczerbinki i bez wiêkszych problemów trafia³em mo¿e nie mia³em samych 10-tek ale skupienie nie by³o z³e, mimo ¿e broñ by³a niezwykle prosta i toporna. Broñ ta ma lufê krótk±, grub± i sztywn±, na lufie jest uchwyt na bagnet i sam bagnet, który swoj± mas± dodatkowo usztywnia w czasie strza³u koniec lufy. Do tego odpowiednio dobrana amunicja i w tej postaci broñ by³a bardzo celna. Przystrzeliwanie tej broni zalecano z bagnetem gdy¿ tylko wtedy ¶redni punkt trafienia w przybli¿eniu pokrywa³ siê z nastawami przyrz±dów celowniczych, w przypadku zdjêcia bagnetu znacznie przesuwa³ siê ¶redni punkt trafienia nawet o kilkana¶cie centymetrów na 100metrów. ¦wiadczy to o tym, ¿e po zmianie masy koñca lufy ulega³ zmianie ruch obrotowy i ruch falowy i pocisk opuszcza³ lufê w innym niew³a¶ciwym momencie. Mo¿na to porównaæ do kamertonu, który ma okre¶lon± czêstotliwo¶æ przez swoje ¶ci¶le okre¶lone wymiary, gdy do niego przytwierdzimy ma³y magnes spowoduje to natychmiast zmianê rezonansu i jego koniec bêdzie wibrowa³ z inn± czêstotliwo¶ci± daj±c inny ton, czyli zmieni siê amplituda. Odpowiedni wybór d³ugo¶ci lufy, który zosta³ ustalony na 517mm nie by³ zupe³nie przypadkowy, poprzedzi³y go d³ugie badania poligonowe, które doprowadzi³y do ustalenia tej a nie innej d³ugo¶ci.

Na pocz±tku lat 90 tych zaczêto przerabiaæ wojskowe wersje Mosina do celów my¶liwskich, usuniêto ciê¿ki i nieprzydatny bagnet i zdemontowano te¿ jego masywny uchwyt, zmiana masy spowodowa³a inny rezonans, koñca lufy w czasie strza³u powoduj±c jednocze¶nie zwiêkszenie rozrzutu, miêdzy innymi to sta³o siê przyczyn± z³ej opinii o tej bardzo celnej broni. Obecnie niektóre egzemplarze s± tak niecelne, ¿e trudno trafiæ w kartkê papieru na 50m i to z zamontowan± lunet±. Dopiero ponowne ¿mudne strojenie przynosi po¿±dane rezultaty, broñ mimo swojej krótkiej lufy ponownie ma doskona³e skupienie. Dodatkow± zalet±, która sprzyja dobrej celno¶ci tej broni jest jej nietypowy i odmienny zamek, który w swoim g³ównym zastosowaniu znacznie góruje nad zamkiem Mausera.
Moja "my¶liweczka" czyli osobista ¿ona po przemy¶leniu zdecydowa³a siê jednak na Mosina mimo ¿e nie ma wygl±du rasowego sztucera ale jest krótki, lekki i dla niej bardzo porêczny, a jak strzela z amunicji firmy Lapua z pociskiem Mega i lunet± Docter Optic 6x42 to rozrzut 4 strza³ów na 100 metrów nie przekracza 17mm, na tarczy jest to jedna du¿a dziura oczywi¶cie lufa musia³a byæ na nowo ponownie bardzo precyzyjnie strojona. Tak dobre skupienie z tej broni uzyskuje tylko moja ¿ona, która ma wybitne predyspozycje strzeleckie i jest strzelcem doskona³ym znacznie lepszym ni¿ ja. Do¶wiadczony rusznikarz potrafi wykonaæ broñ typu sztucer o du¿o wiêkszej precyzji strza³u ni¿ najlepsza produkowana seryjnie broñ najlepszej firmy, pod warunkiem, ¿e ma na to du¿o czasu a jego cena bêdzie odpowiednia do w³o¿onej pracy, wystarczy poogl±daæ francuski kana³ Seasons by stwierdziæ, ¿e ma³e warsztaty rzemie¶lnicze wytwarzaj± doskona³ej jako¶ci broñ i prawdziwe arcydzie³a sztuki. Znajomy rusznikarz i producent broni Norweg Trun Unset, który uczy³ mnie tajników zawodu na specjalne zamówienie wytwarza³ sztucery my¶liwskie w kal 8 x 68 S do strzelania na dalekie dystanse a zw³aszcza do polowañ na kozice które s± nies³ychanie czujne i ka¿dy egzemplarz który opuszcza³ jego jednoosobowy warsztat musia³ dawaæ rozrzut 5 strza³ów na 300metrów oko³o 30 - 50 milimetrów, niewiarygodne ale prawdziwe. Lufy d³ugie i cienkie w silnych kalibrach by uzyskaæ dobre skupienie pocisków musz± byæ bardzo precyzyjnie i krytycznie strojone.

Jak z tego widaæ na wysok± precyzjê strza³ów ma wp³yw nie tylko jako¶æ wewnêtrznego przewodu lufy ale tak¿e ¶cis³a synchronizacja oscylacji z momentem opuszczenia pocisku. Falowy ruch w p³aszczy¼nie pionowej ma decyduj±cy wp³yw na skupienie pocisków i nazywam go ruchem podstawowym, ruch skrêtny ruchem wtórnym. Na podstawie moich w³asnych do¶wiadczeñ i obserwacji wynika ¿e ruch falowy jest spory i gdyby teoretycznie przed³u¿yæ koniec lufy o 100 metrów to w standartowej broni o kal.3006 wielko¶æ przez ni± zakre¶lana by wynosi³a od 60 do 100cm. Od pewnego czasu wspólnie z panem Piotrem Kocyanem konstruktorem broni, prowadzimy przygotowania do budowy urz±dzenia które w ka¿dych warunkach mo¿e dokonaæ pomiaru ruchu, koñca lufy ale tak¿e okre¶liæ jego wielko¶æ i kierunek. U³atwi to postawienie diagnozy czy lufa jest za krótka lub za d³uga dla danej amunicji.

Przez 20 lat moich prób i do¶wiadczeñ z broni± kulow± mogê stwierdziæ i¿ mo¿na u¿yæ porównania ¿e w broni o pojedynczej lufie typu sztucer, lufê mo¿na stroiæ podobnie jak skrzypce lub fortepian by uzyskaæ najmniejszy rozrzut z danego egzemplarza broni.




[dodane 10 grudnia 2008]
Uwagi co do strojenia lufy...
Wra¿enia po us³ugach...