W konstrukcjach my¶liwskich sztucerów najbardziej rozpowszechni³ siê u
szerokiej rzeszy my¶liwych, zamek systemu Mausera, a tak¿e jego liczne
modyfikacje i uproszczenia konstrukcyjne.
Chc±c u³o¿yæ je wed³ug konstrukcji, podzielimy je na trzy klasy
1. Zamki obrotowe
2. Zamki ¶lizgowe
3. Zamki ¶lizgowo obrotowe (osiowo obrotowe)
Nas najbardziej interesuje ostatnia grupa, czyli zamki osiowo obrotowe, do tej grupy nale¿y zamek systemu Mausera.
Uruchomienie tego zamka nastêpuje r±czk±, która jest przymocowana do
trzonu zamkowego, taki uk³ad nazywa siê czterochwytowym, b³êdnie
nazywany czterotaktowym. Zamek ma kilka funkcji, jedn± z nich jest
ryglowanie, które nastêpuje przez obrócenie jego dooko³a osi o k±t 90
lub 60 stopni.
Zamki pod wzglêdem ryglowania dzielimy na symetryczne i niesymetryczne.
Pierwsz± grup± s± zamki z zaryglowaniem niesymetrycznym.
Trzon zamkowy ma tylko jeden wystêp (rygiel) odsuniêty znacznie od czo³a w kierunku ¶rodka d³ugo¶ci zamka.
Jest to najgorsze i najniekorzystniejsze ryglowanie, jakie tylko mo¿e
byæ. Jak wiadomo pomiêdzy dnem ³uski a czo³em zamka wystêpuje pewien
luz, jak równie¿ wystêpuje luz boczny zamka w komorze zamkowej. Podczas
strza³u czo³o zamka otrzymuje mocne uderzenie, na wskutek
niesymetrycznego umieszczenia rygla i jego oddalenia od czo³a,
nastêpuj± wtedy bardzo szkodliwe boczne wibracje w czasie strza³u,
niekorzystnie wp³ywaj±ce na celno¶æ i skupienie pocisków, dodatkowo
obci±¿enia przenoszone s± na znaczn± d³ugo¶æ trzonu zamkowego a¿ do
jego rygla, co wp³ywa niekorzystnie na wytrzyma³o¶æ broni z takim
systemem ryglowania. Ten system ryglowania nie znalaz³ zastosowania w
broniach produkowanych przez ostatnie 100 lat.
Druga grupa zamków, to zaryglowanie symetryczne
a) z ryglami w tylnej czê¶ci zamka
b) z ryglami z przodu przy czole zamka
Zamki z symetrycznymi ryglami, ale umieszczonymi w tylnej czê¶ci trzonu
zamkowego s± ulepszon± konstrukcj±, zamka wy¿ej opisanego, która
równie¿ nie znalaz³a praktycznego zastosowania, ze wzglêdu na g³ówn±
wadê, któr± jest silne obci±¿enie w czasie strza³u ca³ej d³ugo¶ci
trzonu zamkowego. Im dalej odsuniête s± rygle do ty³u, tym wiêksze
wystêpuj± boczne odchylenia, które powoduj± szkodliwe wibracje czo³a
zamka niekorzystnie wp³ywaj±ce na celno¶æ broni.
To konstrukcja archaiczna, która nie znalaz³a zastosowania przez
ostatnie 100 lat z jednym ma³ym wyj±tkiem, ten przestarza³y system
znalaz³ zastosowanie w broni Manlicher £ucznik. U³atwi³o to proces
produkcji i zmniejszy³o koszty wytwarzania zamka, ale nie przynios³o
chwa³y broni i jej konstruktorom. W³a¶nie za ten system ryglowania broñ
by³a krytykowana i przesta³a siê sprzedawaæ w Europie.
Dopiero kilka lat temu konstruktorzy z firmy Manlicher stanêli na
wysoko¶ci zadania, opracowali nowy model sztucera o nazwie SBS,
pogrubiono w nim na ca³ej d³ugo¶ci trzon zamkowy w celu jego
usztywnienia (oraz lepszego wra¿enia optycznego), gruby i sztywny zamek
uniemo¿liwia powstawanie bocznych wibracji przy strzelaniu z silnych
kalibrów, natomiast rygle umieszczono zgodnie z najlepsz± zasad±, czyli
z przodu.
Zamek z symetrycznymi ryglami z przodu, tu¿ przy czole zamka jest
najlepszym rozwi±zaniem, znalaz³ powszechne zastosowanie. Natomiast,
najdoskonalszym rozwi±zaniem sposobu ryglowania miêdzy innymi pod
wzglêdem najlepszego wp³ywu na celno¶æ broni i bezpieczeñstwo, jest
system zastosowany w… Mosinie, dlatego, ¿e, ca³y nabój schowany jest w
komorze nabojowej, wystaje tylko kryza.
Konstrukcja tego zamka jest unikalna i niespotykana na ¶wiecie,
mianowicie krótki trzon z ryglami w czasie prze³adowywania przesuwa siê
razem z zamkiem, natomiast w momencie zaryglowania jest roz³±czony i
oddzielony od pozosta³ego trzonu zamkowego, zalet± tego rozwi±zania
jest, ¿e w momencie strza³u obci±¿enie nie przenosi siê na pozosta³±
czê¶æ zamka. Dodatkowo krótki trzon ryglowy z dwoma symetrycznymi
ryglami w czasie strza³u szybko i równo uk³ada siê do powierzchni
oporowych, korzystnie wp³ywaj±c na celno¶æ broni. Zamek posiada potê¿ny
zapasowy rygiel w postaci wystêpu z r±czk±.
Niestety skomplikowana i kosztowna produkcja tego typu zamka i
niedopracowanie niektórych pozosta³ych elementów spowodowa³a, ¿e
zastosowanie ograniczy³o siê tylko do konstrukcji Mosina.
Drugim po Mosinie jest zamek zastosowany w Remington Mod. 700, w którym
czo³o zamka nasuwa siê na wystaj±c± z komory nabojowej ³uskê, która
uniemo¿liwia powstanie szkodliwych bocznych ruchów zamka.
W po³owie ubieg³ego wieku Roy Weatherby bazuj±c na konstrukcji zamka w
karabinie Rossa - Eleya bêd±cego na wyposa¿eniu armii kanadyjskiej
wprowadzi³ w swojej broni zamek z zaryglowaniem wieloryglowym.
System wieloryglowy powszechnie stosowany w broni Weatherby spe³nia
swoje zadanie bezpiecznego ryglowania i pozytywnego wp³ywu na celno¶æ
pod jednym warunkiem, ¿e wszystkie wystêpy ryglowe równomiernie
przylegaj± do p³aszczyzn oporowych w komorze zamkowej i idealnie z nimi
wspó³pracuj±, bez luzu. Przy produkcji seryjnej nie zawsze mo¿liwe jest
spe³nienie tego warunku, czê¶æ rygli bêd±cych na zamku mo¿e nie
przylegaæ dostatecznie, tylko „wisieæ w powietrzu” obci±¿enia nierówno
siê wtedy rozk³adaj± na wszystkie rygle, i po strzale z silnego kalibru
nie mo¿na otworzyæ zamka. Równie¿ zamek dostaæ mo¿e szkodliwych
wibracji, w sytuacji, gdy tylko czê¶æ rygli przylega np. jedn± stron±.
W przypadku posiadania broni z takim zaryglowaniem, i stwierdzenia, ¿e
ma wiêkszy rozrzut ni¿ podaje norma fabryczna nale¿y oddaæ broñ do
rusznikarza celem sprawdzenia przylegania wszystkich wystêpów
ryglowych, i w razie potrzeby ponownego ich spasowania.
Istnieje wiele sztucerów ró¿nych producentów, w bardzo silnych
kalibrach, ale wiêkszo¶æ z nich posiada tylko dwa solidne rygle z
przodu i to wystarczy.
Ksi±¿ê Eustachy Sapieha i Pawe³ Kardasz w swojej ksi±¿ce "Safari,
Polowania w Afryce Wschodniej i Po³udniowej" pisze na str. 62, 68 i 114
„...unikaæ broni Weatherby w silnych kalibrach, gdy¿ ma tendencje do
czêstego zacinania siê, (...) Na dodatek prze¶laduje j± przypad³o¶æ typowa dla najwiekszych kalibrów Weatherby - zamek po strzale potrafi sie dokumentnie zaci±æ.(...) Najlepiej sprawdza siê najpierwotniejszy
- wiêc najprostszy - system Mausera”.
Blokowanie siê zamka po strzale wynika w³a¶nie z nadmiernej ilo¶ci
rygli i chocia¿ niektórzy uwa¿aj± zamek Weatherby za najsolidniejszy,
nie bez powodu cztery najs³ynniejsze angielskie firmy produkuj±ce
sztucery nawet w najsilniejszych kalibrach stosuj± sprawdzony
dwuryglowy system Mausera, dlatego ¿e dwa rygle lepiej siê u³o¿± ni¿ 6
czy 9. Natomiast w popularnych s³abych i ¶rednich kalibrach, system
wieloryglowy sprawdza siê niezawodnie.
Waldemar Lakowski