Z chwil± powstania broni palnej zaczêto dokonywaæ pierwszych i jeszcze wtedy ma³o dok³adnych prób zmierzenia wszystkich parametrów i zjawisk ówczesnej broni.
Dok³adne zbadanie strza³u kulowego by³o trudnym przedsiêwziêciem i dopiero dziêki du¿emu postêpowi technicznemu zawdziêczamy pomiary i dok³adny opis tego zjawiska. Praktycznie wszystko zosta³o zmierzone i opisane jeszcze przed II wojn±, mimo ¿e w tym czasie nie stosowano elektroniki i komputerów dok³adno¶æ ówczesnych pomiarów i obliczeñ konstruktorów by³a wystarczaj±co du¿a by mog³y powstaæ setki ró¿nych typów broni. Warto zauwa¿yæ, ¿e wiêkszo¶æ konstrukcji powsta³a jeszcze przed wojn±, i zosta³a opracowana przez kilku ¶wiatowych konstruktorów a ich nowatorskie konstrukcje i systemy okaza³y siê ponad czasowe s± powielane przez ca³y ¶wiat do dzisiaj. Przyk³adem jest karabin Mausera, którego system znalaz³ zastosowanie w broni my¶liwskiej i do dzisiaj jest powszechnie stosowany. Nawet tak s³ynna firma jak Holland & Holland stosuje w swojej broni komorê i zamek Mausera w wersji ma³o ró¿ni±cej siê od orygina³u sprzed stu lat. Zjawisko ruchu lufy w czasie strza³u i jaki to ma wp³yw na skupienie pocisków by³o znane od dawna konstruktorom takim jak Maroszek czy Piotr Wilniewczyc Nie ulega w±tpliwo¶ci, ¿e rozwój nauki i powszechne zastosowanie elektroniki umo¿liwia poznanie z du¿o wiêksz± dok³adno¶ci± wszystkich zjawisk zwi±zanych ze strza³em. Przedstawiam teoriê wibracji lufy w czasie strza³u, na podstawie w³asnych d³ugoletnich obserwacji i do¶wiadczeñ.

Strza³ kulowy sk³ada siê z kilku faz, które umownie podzielono na trzy czê¶ci, balistykê wewnêtrzn± zajmuj±c± siê zagadnieniem wszystkich zjawisk od momentu zap³onu do chwili opuszczenia pocisku, balistykê zewnêtrzn±, czyli torem lotu pocisku po jego wyj¶ciu z lufy i wszystkim zjawiskom towarzysz±cym i balistykê koñcow± omawiaj±c± dzia³anie pocisku po trafieniu w cel.


W chwili, kiedy nastêpuje strza³ z broni rêcznej d³ugiej strzelec s³yszy huk rozprê¿aj±cych siê gazów opuszczaj±cych lufê i czuje pchniêcie stopki kolby w ramiê. Ale zanim pocisk opu¶ci lufê wystêpuj± jeszcze inne zjawiska i s± to drgania i odchylenia samej lufy. Lufa sztucera my¶liwskiego osadzona jest w komorze zamkowej w sposób sta³y i sztywny. W mechanice ten sposób mocowania nazywamy belk± jednostronnie utwierdzon± o zmiennym przekroju. W czasie strza³u lufa dostaje wibracji i wibruje tak jak kamerton o okre¶lonej czêstotliwo¶ci. Kamerton zaczyna drgaæ, gdy uderzymy go ma³ym m³oteczkiem, a lufa dostaje drgañ i wibracji pod wp³ywem gwa³townego zap³onu ³adunku prochowego i przesuwania siê pocisku przez lufê. Wielko¶æ wibracji zale¿y od kilku czynników, mocy ³adunku prochowego, typu pocisku, grubo¶ci lufy i jej d³ugo¶ci. Lufa krótka i gruba wibruje mniej i jej odchylenia s± mniejsze ni¿ w d³ugiej i cienkiej. Producent i rusznikarz oblicza w taki sposób, aby by³ optymalny dobór wszystkich parametrów, ¿eby broñ by³a celna, porêczna i niezbyt ciê¿ka. W broni my¶liwskiej nie ma potrzeby stosowania bardzo grubych i ciê¿kich luf, przyjmuje siê, ¿e rozrzut 30-50mm na 100metrów jest wystarczaj±cy. A po drugie czê¶æ my¶liwych bardziej ceni piêkno broni ciesz±c jej finezyjnym i piêknym grawerunkiem, ³adn± kolb± ni¿ jej super celno¶æ. W broni przeznaczonej na safari g³ówny nacisk k³adzie siê na niezawodno¶æ a nie na wysok± celno¶æ, inaczej jest w broni sportowej i snajperskiej gdzie precyzja strza³u jest najbardziej po¿±dana. W broni tej producenci stosuj± lufy grube i ciê¿kie dodatkowo ¿³obkowane w celu uzyskania wiêkszej sztywno¶ci w czasie strza³u, a co za tym idzie to bardzo celne strzelanie z ró¿nej amunicji. Broñ mo¿e mieæ najlepsze skupienie tylko przy jednym typie amunicji i pocisku. W zwi±zku z tym, ¿e my¶liwi i strzelcy sportowi u¿ywaj± ró¿nej amunicji producent lub rusznikarz oblicza lufê w taki sposób by dany sztucer strzela³ ¶rednio dobrze z ka¿dej amunicji. Opiszê teraz drgania, które wystêpuj± w sztucerach i broni sportowej o pojedynczej lufie.

W czasie strza³u i przej¶cia pocisku przez lufê dostaje ona drgañ falowych i skrêtnych. Tu¿ po zap³onie ³adunku prochowego pocisk przesuwa siê przez lufê z pewnym oporem, który zale¿y od k±ta pochylenia gwintu, czyli skoku i mniejszej ¶rednicy lufy od pocisku. Nabieraj±c ruchu obrotowego i obracaj±c siê przekazuje czê¶æ swojej energii lufie, która zaczyna siê skrêcaæ i obracaæ. Koniec lufy w tym momencie mo¿e zakre¶liæ ko³o lub elipsê, a wielko¶æ tego ruchu jest ró¿na z moich pomiarów wynika, ¿e dla standardowej broni w kalibrze 3006 mo¿e to byæ wielko¶æ od 20 do 60cm w skrajnych przypadkach na 100 metrów. Jak widaæ im lufa grubsza to odkszta³cenia s± mniejsze i broñ bêdzie mia³a du¿o lepsze skupienie a na dodatek bêdzie wymaga³a mniej precyzyjnego ustalenia d³ugo¶ci i mo¿e strzelaæ ¶rednio dobrze z ka¿dej amunicji. Z punktu widzenia najlepszego wykorzystania zjawiska ruchu obrotowego i najkorzystniejszego wykorzystania energii ³adunku prochowego to pocisk musi opu¶ciæ lufê, gdy jest ona od odgiêta w górê. Je¿eli pocisk opuszcza lufê zawsze w tym samym momencie ruchu obrotowego to broñ ma dobre skupienie. Skrêtny, czyli obrotowy ruch lufy ma mniejszy wp³yw na skupienie pocisków i nazywam go ruchem wtórnym. Bardzo czêsto w czasie przystrzeliwania broni zmieniamy amunicjê i po oddaniu kontrolnego strza³u do tarczy okazuje siê, ¿e pocisk nie tylko zmieni³ swoje po³o¿enie w p³aszczy¼nie pionowej w stosunku do poprzedniej amunicji, ale tak¿e poszed³ w bok. Dzieje siê to dlatego, ¿e znacznie zmieni³a siê moc ³adunku prochowego, uleg³a zmianie te¿ energia jak± pobra³a lufa a przez to zmieni³a swoj± czêstotliwo¶æ, czyli koniec lufy zakre¶la o innej ¶rednicy ko³o lub elipsê a pocisk opuszcza lufê w innym miejscu. Czyli drug± istotn± spraw± jest jako¶æ amunicji, to w³a¶nie amunicja musi mieæ zawsze jednakow± prêdko¶æ lub ró¿nice powinny byæ jak najmniejsze, pobudzi to lufê zawsze za ka¿dym razem do jednakowego i sta³ego rezonansu, wtedy pocisk bêdzie opuszcza³ lufê zawsze w jednakowym momencie. Je¿eli lufa jest w dobrej kondycji i zale¿y nam na wysokiej celno¶ci broñ trzeba przystrzelaæ ró¿n± amunicj± i wybraæ tak±, która daje najlepsze skupienie, je¿eli ten rozrzut jest jeszcze za du¿y nale¿y lufê podstroiæ. Zabieg ten wymaga du¿ej precyzji i dlatego strojenie lufy gwintowanej w broni typu sztucer najlepiej powinien dokonaæ do¶wiadczony rusznikarz.
W czasie strza³u nale¿y zwracaæ szczególn± uwagê, aby nie trzymaæ za lufê ani j± opieraæ, czêsto producenci broni mocuj± b±czek do paska na lufie i niektórzy strzelcy by poprawiæ statyczno¶æ broni w czasie mierzenia owijaj± pasek wokó³ przedramienia jest to powa¿ny b³±d, prowadzi to do niecelnych strza³ów, ogranicza bowiem swobodny ruch lufy i dlatego w czasie strza³u pasek powinien byæ lu¼ny i swobodny. Niektórzy producenci broni ten sposób mocowania b±czka na pasek stosuj± po to, aby w czasie noszenia na ramieniu koniec lufy nie odchyla³ siê mocno do ty³u.
Na wysok± precyzjê strza³ów ma wp³yw jeszcze wiele innych czynników takich jak zamek, komora nabojowa czy równomierno¶æ ¶cianek ³uski, i wszystko to musi byæ bardzo starannie wykonane oraz utrzymane w w±skich tolerancjach.

Gdy 10 lat temu pozna³em szwedzkiego konstruktora broni wojskowej, jednego z dwu konstruktorów my¶liwskiego sztucera Carl Gustav 2000 Bertila Johanssona który w czasie wielogodzinnych dyskusji o broni przekonywa³ mnie do zakupu niezbêdnego w mojej pracy profesjonalnego i wielofunkcyjnego urz±dzenia pomiarowego, do pomiaru prêdko¶ci i ci¶nienia w dowolnej broni i w dowolnym miejscu na lufie. Po rocznym zastanawianiu siê zdecydowa³em siê na zakup bezpo¶rednio u producenta, w U.S.A. Kupi³em model 35 Proof / dowód / z drukark± i mo¿liwo¶ci± pracy polowej. Zastosowany system III Skyscreen czyli 3 detektorów pomiarowych nale¿y do najdok³adniejszych na ¶wiecie i w otrzymanej ulotce przeczyta³em ¿e jest u¿ywany przez takie firmy jak Browning, Remington, Winchester, Norma i mo¿e dokonywaæ bardzo dok³adnych i wzorcowych pomiarów w zale¿no¶ci od ustawionego programu.

Standartowy pomiar odbywa siê, gdy 3 detektory pomiarowe ustawione s± w odleg³o¶ci 50cm od siebie a wiêc dwie skrajne bramki oddalone s± od siebie, jeden metr, dok³adno¶æ pomiaru wynosi wtedy 10cm, ale mog± byæ tak¿e ustawione te¿ w inne odleg³o¶ci co 1metr, 2 metry czy 3 metry ze wzrostem odleg³o¶ci pomiêdzy punktami pomiarowymi wzrasta te¿ dok³adno¶æ pomiaru. S± to jakby dwa urz±dzenia pomiarowe ze sob± po³±czone. Gdy pocisk przeleci przez 3 punkty pomiarowe jest wydruk wielu ró¿nych danych miêdzy innymi s± dwie prêdko¶ci, jedna to prêdko¶æ na pierwszej bramce pomiarowej a druga na trzeciej bramce odejmuj±c drug± prêdko¶æ od pierwszej otrzymujemy ró¿nicê, która mówi nam ile metrów pocisk siê spó¼ni³ na odcinku jednego metra. Ta wielko¶æ jest ró¿na i zale¿y od kilku czynników, od kszta³tu balistycznego pocisku, wielko¶ci nutacji i ruchu lufy. Otó¿, gdy pocisk opuszcza lufê w niew³a¶ciwym momencie i czê¶ciowo wysunie siê z lufy a punkt parcia pocisku bêdzie ju¿ poza luf±, natomiast pozosta³a czê¶æ pocisku tkwi nadal w lufie, która powoduje jego wybicie z nadanego kierunku powoduj±c jego zwiêkszone kiwniêcia, które maj± znacz±cy wp³yw na wiêksze opó¼nienie przelotu przez odcinek pomiarowy.. Dokonuj±c pewnego zabiegu mo¿emy na podstawie tego pomiaru stwierdziæ czy lufa jest za d³uga czy za krótka dla danej amunicji a tym samym czy broñ osi±ga swoje jedyne i najlepsze skupienie. Wykorzystuj±c urz±dzenie pomiarowe model 35 Proof mo¿na dokonaæ wielu pomiarów i tak nap. jaki wp³yw na rozrzut ma kszta³t balistyczny pocisku gdy oddamy kontrolny strza³ do tarczy a w nastêpnym pocisku spi³ujemy trochê sko¶nie sam czubek, to wiêcej siê on spó¼ni na drodze pomiarowej i druga przestrzelina bêdzie oddalona od pierwszej znacznie wiêcej ni¿ siê tego spodziewamy. Dodatkowo urz±dzenie oblicza tzw. standardow± dewiacjê

Przez prawie 20 lat pracy przy broni i do¶wiadczeñ z broni± gwintowan± my¶liwsk± lub sportow± wykona³em samodzielnie w³asnego pomys³u oprzyrz±dowanie, które umo¿liwia fotografowanie lufy w czasie strza³u. Na zrobionych zdjêciach dok³adnie widaæ, jaki ruch wykonuje koniec lufy. Wykorzystuj±c wiedzê o ruchu lufy mo¿emy dobieraæ jej d³ugo¶æ w sposób najbardziej optymalny do danej amunicji w celu uzyskania najmniejszego rozrzutu pocisków.


[dodane 10 grudnia 2008]
Uwagi co do strojenia lufy...
Wra¿enia po us³ugach...